1.1 करन्सी बेसिक्स
करन्सी हे कोणतेही पैसे असतात जे एक्सचेंज चे माध्यम म्हणून स्वीकार्य असतात. सामान्यतः, याचा अर्थ कागद किंवा धातूच्या नाण्यांमध्ये जारी केलेला सरकार-समर्थित पैसा. आणि जेव्हा तुम्ही देशांदरम्यान प्रवास करता किंवा ट्रेड करता तेव्हा तुम्हाला करन्सी ची गरज असते.
आणि जसे सर्व गोष्टींसाठी मार्केट असते त्याचप्रमाणे- करन्सी साठी देखील मार्केट आहे. आणि या मार्केट मध्ये सहभागी एक करन्सी दुसऱ्याच्या एक्सचेंज मध्ये खरेदी किंवा विक्री करीत आहेत. हे जगातील सर्वात मोठे ट्रेड केले जाणारे मार्केट आहे कारण लोक, बिझनेस आणि देश सर्वच त्यात सहभागी होतात आणि जास्त कॅपिटल शिवाय त्यात प्रवेश करण्यासाठी हे सोपे मार्केट आहे.
जेव्हा तुम्ही ट्रिपवर जाता आणि तुमचे U.S. डॉलर्स यूरो मध्ये रुपांतरित करता, तेव्हा तुम्ही ग्लोबल फॉरेन एक्सचेंज मार्केटमध्ये सहभागी होता. कोणत्याही वेळी, विशिष्ट करन्सी ची मागणी इतर करन्सी च्या तुलनेत मूल्यात वर किंवा खाली पुश करेल.
प्राचीन काळी, लोक देवाण-घेवाण च्या तत्त्वावर कार्य करत असत आणि पेमेंटचे प्रकार म्हणून एकमेकांशी वस्तूंचा व्यापार करत असत. आज, जग करन्सी च्या बळावर चालते आणि जगभरात त्याची मोठी विविधता आहे. अशा प्रकारे ते मार्केटमध्ये खरेदी केले आणि विकले जातात.
या मार्केट मधील सहभागी जगभरातील आहेत. ते विविध करन्सीज खरेदी आणि विक्री करतात. करन्सी ट्रेडिंग सहभागी यांमध्ये बँक्स, कॉर्पोरेशन्स, सेंट्रल बँक्स (जसे की भारतातील RBI), इन्व्हेस्टमेंट मॅनेजमेंट फर्म्स, हेज फंड्स, रिटेल फॉरेक्स ब्रोकर्स आणि इन्व्हेस्टर्स चा समावेश होतो.
करन्सी मार्केटचे महत्त्व:
करन्सी मार्केट मुख्यत्वे करन्सी च्या ट्रेडिंगसाठी जागतिक, विकेंद्रित मार्केट आहे. प्रत्येक करन्सी साठी फॉरेन एक्सचेंज रेट्स करन्सी मार्केटद्वारे निर्धारित केले जातात. यामध्ये करन्सी ट्रेडिंगच्या सर्व बाबी जसे की त्यांच्या वर्तमान मूल्य किंवा निर्धारित मूल्यावर करन्सी खरेदी, विक्री किंवा एक्सचेंज करणे यांचा समावेश होतो.
याची नोंद घेणे महत्त्वपूर्ण आहे की करन्सी मार्केट सिंगल ठिकाण किंवा लोकेशन नाही, परंतु सिस्टीमचा संदर्भ घेण्यासाठी त्याचा वापर केला जातो. हे अनेक फायनान्शियल सेंटर्स पासून बनवलेले आहे जेथे फॉरेन एक्सचेंज ट्रान्झॅक्शन्स चोवीस तास होतात.
फॉरेन एक्सचेंज मार्केट हे जगभरातील इकॉनॉमीज चे महत्त्वपूर्ण प्रतिबिंब देखील आहे. दुसऱ्या करन्सीच्या बाबतीत तुलना केलेल्या एका करन्सीच्या किंमतीला त्याचा एक्सचेंज रेट म्हणून ओळखले जाते. हा एक्सचेंज रेट करन्सी ज्या देशाशी संबंधित आहे त्याच्या आर्थिक आरोग्याचे एक महत्त्वपूर्ण संकेत आहे. करन्सीसाठी उच्च एक्सचेंज रेट त्या देशाला अधिक इकॉनॉमिक फायदा देते तर कमी एक्सचेंज रेट विपरीत दर्शविते.
1.2 एक्सचेंज रेट्सचा अर्थ
दुसऱ्या देश किंवा इकॉनॉमिक झोन च्या विरुद्ध एक्सचेंज रेट हे देशाच्या करन्सी चे मूल्य आहे. हे एकमेकांशी संबंधित विविध करन्सीज चे मूल्य निर्धारित करण्यासाठी वापरले जाते आणि ते ट्रेड आणि कॅपिटल फ्लो डायनॅमिक्स निर्धारित करण्यात महत्त्वपूर्ण आहे.
करन्सीज हे फॉरेन एक्सचेंज मार्केटमध्ये ट्रेड केले जातात. इतर कोणत्याही मार्केटप्रमाणे, जेव्हा काहीतरी एक्सचेंज केले जाते तेव्हा तेथे एक किंमत असते. फॉरेन एक्सचेंज मार्केट मध्ये, करन्सी ची खरेदी आणि विक्री केली जाते आणि त्या करन्सी ची किंमत इतर कोणत्या तरी करन्सी मध्ये दिली जाते. त्या किंमतीला एक्सचेंज रेट म्हणून व्यक्त केले जाते.
हा रेट फॉरेन करन्सी साठी स्थानिक मागणी आणि त्यांचा स्थानिक पुरवठा, देशातील ट्रेड बॅलन्स, त्यांच्या इकॉनॉमी चे सामर्थ्य आणि अशा इतर घटकांवर अवलंबून असतो. एका करन्सी ला दुसर्‍या करन्सी शी एक्सचेंज करण्यासाठी किती खर्च येतो हा एक एक्सचेंज रेट असतो. करन्सी सक्रियपणे ट्रेड केले जात असल्यामुळे एक्सचेंज रेट्स मध्ये आठवड्यात सातत्याने चढउतार होतात. यामुळे गोल्ड किंवा स्टॉक्स सारख्या इतर संपत्ती प्रमाणेच किंमत वर आणि खाली जाते.
जर USD/CAD एक्सचेंज रेट 1.0950 असेल, तर त्याचा अर्थ 1 U.S. डॉलरसाठी 1.0950 कॅनेडियन डॉलर्सचा खर्च आहे. पहिली करन्सी सूचीबद्ध (USD) नेहमीच त्या करन्सीचा एक युनिट आहे; एक्सचेंज रेट दर्शविते की पहिल्या युनिटची (USD) एक युनिट खरेदी करण्यासाठी दुसऱ्या करन्सीची (CAD) किती आवश्यक आहे. हा रेट तुम्हाला कॅनेडियन डॉलर्सचा वापर करून एक U.S. डॉलर खरेदी करण्यासाठी किती खर्च येतो हे जाणून घेण्यासाठी. U.S. डॉलर्सचा वापर करून एक कॅनेडियन डॉलर खरेदी करणे किती खर्च करते हे जाणून घेण्यासाठी खालील फॉर्म्युला वापरा: 1/एक्सचेंज रेट. या प्रकरणात, 1 / 1.0950 = 0.9132. एक कॅनेडियन डॉलर खरेदी करण्यासाठी 0.9132 U.S. डॉलर्सचा खर्च. ही किंमत CAD/USD जोडीद्वारे दिसून येईल; करन्सीची स्थिती बदलली आहे याची नोंद घ्या.
रेट्स वर दोन घटकांचा परिणाम होतो:
- डोमेस्टिक करन्सी वॅल्यू
- फॉरेन करन्सी वॅल्यू
1.3 डेरिव्हेटिव्हची संकल्पना
डेरिव्हेटिव्ह हे एक प्रॉडक्ट आहे ज्याचे मूल्य एक किंवा अधिक मूलभूत व्हेरिएबल्स च्या मूल्यापासून घेतले जाते, ज्याला बेसेस म्हणतात (अंतर्निहित संपत्ती, इंडेक्स किंवा रेफरन्स रेट) म्हणतात. अंतर्निहित संपत्ती इक्विटी, फॉरेन एक्सचेंज, कमोडिटी किंवा इतर कोणतीही संपत्ती असू शकते. उदाहरणार्थ, भात शेतकऱ्यांची त्या तारखेपर्यंत किंमतीमध्ये बदल होण्याची रिस्क कमी करण्यासाठी भविष्यातील तारखेला त्यांची कापणी विकण्याची इच्छा असू शकते. असे ट्रान्झॅक्शन डेरिव्हेटिव्ह चे उदाहरण आहे. या डेरिव्हेटिव्ह ची किंमत तांदळाच्या किंमतीद्वारे चालविली जाते जी "अंतर्निहित" आहे".
डेरिव्हेटिव्ह प्रॉडक्ट्स सुरुवातीला कमोडिटी किंमतीतील चढउतारांसाठी हेजिंग डिव्हाईस म्हणून उदयास आले आणि कमोडिटी लिंक्ड डेरिव्हेटिव्ह हे अशा प्रॉडक्ट्सचा एकमात्र प्रकार जवळपास तीनशे वर्षे राहिला. फायनान्शियल मार्केटमध्ये अस्थिरता वाढण्यामुळे 1970 नंतरच्या कालावधीत फायनान्शियल डेरिव्हेटिव्ह स्पॉटलाईटमध्ये आले. तथापि, त्यांच्या उदयापासून, हे प्रॉडक्ट्स खूपच लोकप्रिय झाले आहेत आणि 1990s पर्यंत, डेरिव्हेटिव्ह प्रॉडक्ट्स मधील एकूण ट्रान्झॅक्शन मध्ये त्यांचा वाटा सुमारे दोन तृतियांश होता. अलीकडील वर्षांमध्ये, उपलब्ध साधनांची विविधता, त्यांची जटिलता आणि उलाढाल यांच्या दृष्टीने फायनान्शियल डेरिव्हेटिव्ह चे मार्केट प्रचंड वाढले आहे.
भारतीय संदर्भात सिक्युरिटीज काँट्रॅक्ट्स (रेग्युलेशन) ॲक्ट, 1956 [SC(R)A] "डेरिव्हेटिव्ह" परिभाषित करते ज्यात समाविष्ट आहे 1. डेब्ट इन्स्ट्रुमेंट, शेअर, लोन, सिक्युअर्ड किंवा अनसिक्युअर्ड लोन, रिस्क इन्स्ट्रुमेंट किंवा फरकासाठी करार किंवा इतर कोणत्याही प्रकारच्या सिक्युरिटी कडून मिळवलेली सिक्युरिटी. 2. असे करार जे अंतर्निहित सिक्युरिटीजच्या किंमती किंवा किंमतीच्या इंडेक्स मधून त्याचे मूल्य प्राप्त करते. डेरिव्हेटिव्ह हे SC(R)A अंतर्गत सिक्युरिटीज आहेत आणि त्यामुळे डेरिव्हेटिव्ह ची ट्रेडिंग SC(R)A अंतर्गत रेग्युलेटरी फ्रेमवर्क द्वारे नियंत्रित केली जाते.
1.4 करन्सी डेरिव्हेटिव्हचा अर्थ
करन्सी डेरिव्हेटिव्ह हे खरेदीदार आणि विक्रेता दरम्यान भविष्यातील तारखेला आणि निर्धारित रेट ने दोन करन्सी एक्सचेंजचा समावेश असलेले फायनान्शियल करार आहेत.
उदाहरणार्थ, करंट USD/INR रेट 73.2450 आहे असे गृहित धरा. 1 महिन्याचा USD/INR फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट ₹ 73.3650 वर ट्रेडिंग होत आहे. येथे, अंतर्निहित संपत्ती USD/INR एक्सचेंज रेट आहे आणि ट्रेड होत असलेले 1 महिन्याचे फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट करन्सी डेरिव्हेटिव्ह आहे.
अंतर्निहित संपत्ती आणि डेरिव्हेटिव्ह करारामध्ये वेगवेगळे मूल्य असतात. परंतु डेरिव्हेटिव्ह चे मूल्य अवलंबून असते आणि USD/INR करंट एक्सचेंज रेटच्या मूल्यापासून प्राप्त झाले आहे.
करन्सी डेरिव्हेटिव्ह हे सर्वोत्तम पर्याय म्हणून ओळखले जातात, जर तुम्हाला फॉरेन करन्सी एक्सचेंज रेटची अस्थिरतेची रिस्क समाविष्ट करायची असेल.
