स्टॉक मार्केटमध्ये बॅलन्स शीट समजून घेणे

5.1 बॅलन्स शीट अर्थ

टर्म बॅलन्स शीट म्हणजे एका विशिष्ट वेळी कंपनीची मालमत्ता, दायित्व आणि शेअरधारक इक्विटीची सूचना देणारी आर्थिक विवरण. बॅलन्स शीट गुंतवणूकदारांना परताव्याच्या दरांची संगणना करण्याचा आणि कंपनीच्या भांडवली संरचनेचे मूल्यांकन करण्याचा आधार प्रदान करतात. संक्षिप्तपणे, बॅलन्स शीट हा एक फायनान्शियल स्टेटमेंट आहे जो कंपनीचे मालक आणि देय असलेल्या रकमेचा स्नॅपशॉट तसेच शेअरधारकांद्वारे इन्व्हेस्ट केलेल्या रकमेचा स्नॅपशॉट प्रदान करतो. मूलभूत विश्लेषण करण्यासाठी किंवा फायनान्शियल रेशिओ कॅल्क्युलेट करण्यासाठी बॅलन्स शीटचा वापर इतर महत्त्वाच्या फायनान्शियल स्टेटमेंटसह केला जाऊ शकतो.

मुख्य मुद्दे

• बॅलन्स शीट हा एक फायनान्शियल स्टेटमेंट आहे जो कंपनीच्या मालमत्ता, दायित्व आणि शेअरहोल्डर इक्विटीची सूचना देतो.

• बॅलन्स शीट ही बिझनेसचे मूल्यांकन करण्यासाठी वापरलेल्या तीन मुख्य फायनान्शियल स्टेटमेंटपैकी एक आहे.

• हे प्रकाशनाच्या तारखेनुसार कंपनीच्या वित्ताचा (त्याच्या मालकीचे आणि काय आहे) स्नॅपशॉट प्रदान करते.

• बॅलन्स शीट अशा समीकरणाचे पालन करते जे दायित्व आणि शेअरधारक इक्विटीच्या रकमेसह मालमत्ता समान करते.

• मूलभूत विश्लेषक आर्थिक गुणोत्तरांची गणना करण्यासाठी बॅलन्स शीट वापरतात.

5.2 बॅलन्स शीट फंडामेंटल्स

बॅलन्स शीटची रचना डाव्या बाजूच्या मालमत्ता आणि दायित्व आणि शेअरधारकांच्या इक्विटीसह योग्य ठिकाणी केली जाते. मालमत्ता मानली जाण्यासाठी, ती भूतकाळात प्राप्त केली गेली असावी आणि भविष्यात प्रमाणित आर्थिक लाभ निर्माण करण्याची क्षमता असणे आवश्यक आहे. भविष्यात आर्थिक बलिदान आवश्यक असलेल्या मागील बाध्यता म्हणजे दायित्व होय. कंपनीच्या मालकांसाठी (शेअरहोल्डर्स) कंपनीच्या मालमत्ता आणि दायित्वांमधील फरक म्हणजे कंपनीच्या मालकांसाठी (शेअरहोल्डर्स) शिल्लक आहे. याला शेअरहोल्डर्स इक्विटी म्हणतात. यामुळे आम्हाला अकाउंटिंगच्या मूलभूत ओळखीपैकी एका घडते:

ॲसेट्स = दायित्व + शेअरहोल्डर्स इक्विटी

असे म्हणजे, कंपनीकडे असलेल्या गोष्टी (मालमत्ता) कर्ज घेतलेल्या पैशांसह (दायित्व) किंवा मालकांच्या (भागधारकांच्या इक्विटी) मालकीसाठी देय केल्या जातात. या ओळखीचा अर्थ असा की बॅलन्स शीटच्या प्रत्येक बाजूला असलेल्या वस्तूंची रक्कम सारखीच असावी - त्यामुळेच त्याला "बॅलन्स" शीट म्हणतात

बॅलन्स शीटच्या दोन बाजू समान राहण्यासाठी, कंपनीची मालमत्ता आणि दायित्वे दुहेरी प्रवेश बुककीपिंग नावाच्या प्रक्रियेद्वारे रेकॉर्ड केली पाहिजेत. एकच वस्तू एकाचवेळी बॅलन्स शीटमध्ये जोडता येणार नाही - गोष्टी संतुलित ठेवण्यासाठी नेहमीच समान आणि ऑफसेटिंग समायोजन असणे आवश्यक आहे. हा ऑफसेटिंग प्रवेश बॅलन्स शीटच्या दुसऱ्या बाजूला समतुल्य असू शकतो किंवा त्याच बाजूला दुसऱ्या वस्तूमध्ये कमी होऊ शकतो.

हे एका उदाहरणाद्वारे सर्वोत्तम स्पष्टीकरण आहे. एक नवीन कंपनीचा विचार करा ज्याने अद्याप कार्य सुरू केलेले नाही आणि ज्याची एकमेव मालमत्ता संस्थापकांद्वारे इन्व्हेस्ट केलेल्या कॅशच्या ₹1,000 आहे.

कंपनीची बॅलन्स शीट खूपच सोपी दिसते:

कंपनी आता ₹600 साठी उपकरणे खरेदी करते. व्यवस्थापनाकडे त्यासाठी पैसे भरण्याचे तीन मार्ग आहेत: ते त्यांच्याकडे असलेले रोख खर्च करू शकतात, ते ते क्रेडिटवर खरेदी करू शकतात (कर्ज मिळवा) किंवा कंपनीच्या मालकांना त्यासाठी पैसे भरण्यासाठी अधिक भांडवल देऊ शकतात. तीन दृष्टीकोनांना बॅलन्स शीटवर वेगवेगळे मान्यता दिली जाते, परंतु प्रत्येकाला दोन प्रवेश आवश्यक आहेत:

कॅशसह पेमेंट करा: बॅलन्स शीटच्या डाव्या बाजूला दोन समान आणि ऑफसेटिंग समायोजन केले जातात. उपकरणाची ओळ ₹600 ने वाढवली आहे आणि कॅश लाईन समतुल्य रकमेद्वारे कमी केली जाते. कंपनीच्या मालमत्तेने रोख पासून मशीनमध्ये आकार बदलले आहेत.

कर्ज घेतलेल्या फंडसह पेमेंट करा: जर मशीन कर्ज घेतलेल्या फंडसह (क्रेडिट) खरेदी केले असेल, तर डाव्या बाजूच्या उपकरणाच्या लाईनमध्ये ₹600 भरण्यासाठी ऑफसेटिंग समायोजन हा उजव्या बाजूला कंपनीच्या दायित्वांमध्ये वाढ होईल (कर्ज घेतलेला फंड). यामध्ये प्रत्येक बाजूला बॅलन्स शीटचा एकूण आकार रु. 1,000 पासून ते रु. 1,600 पर्यंत वाढविण्याचा अतिरिक्त परिणाम आहे. (कर्ज घेतलेल्या फंडच्या समावेशाद्वारे बॅलन्स शीटचा लाभ घेण्यात आला आहे.)

मालक अधिक भांडवलाचे योगदान देतात: तिसरा पर्याय म्हणजे कंपनीचे मालक मशीनसाठी पैसे भरण्यासाठी अतिरिक्त भांडवल देतात. या प्रकरणात, उपकरणाच्या रेषेत ₹600 अतिरिक्त ऑफसेटिंग समायोजन ही शेअरधारकांच्या इक्विटीमध्ये ₹600 अतिरिक्त आहे. बॅलन्स शीट ₹1,000 ते ₹1,600 पर्यंत वाढते, परंतु कोणताही लेव्हरेज नाही.

सर्व प्रकरणांमध्ये, बॅलन्स शीटमध्ये दोन प्रवेश आहेत - एक मालमत्तेतील बदल रेकॉर्ड करण्यासाठी, दुसरे म्हणजे - किंवा वैकल्पिकरित्या, ज्यांच्याशी संबंधित आहे (कंपनीचे मालक किंवा कर्जदार).

उदाहरणार्थ, म्हणजे, इंस्टॉलेशन दरम्यान नवीन खरेदी केलेली मशीनरी क्षतिग्रस्त होते आणि त्याचे मूल्य ₹600 ते ₹400 पर्यंत कमी केले जाते. बॅलन्स शीटची मालमत्ता बाजू आता ₹200 कमी केली आहे आणि उजवीकडे समान आणि ऑफसेटिंग समायोजन असणे आवश्यक आहे. जर मशीन क्रेडिटवर भरले गेले असेल तर कर्ज केवळ बदलत नाही कारण मशीन यापूर्वीपेक्षा कमी किंमतीचे आहे. मालमत्तेच्या बाजूवर ₹200 हरवलेली एकमेव जागा शेअरधारकांच्या इक्विटी लाईनमध्ये दिसून येईल. कंपनीचे मालक कर्जदार नाही, तो नुकसान घेतात. सामान्यपणे, शेअरधारकांच्या इक्विटी लाईनची गणना "प्लग" म्हणून केली जाते". म्हणजे, एकदा सर्व मालमत्ता आणि दायित्वे जोडल्यानंतर, शेअरधारकांच्या इक्विटीची परिभाषा ही बॅलन्स शीटच्या दोन बाजूला समान मूल्य बनवते. या सोप्या बॅलन्स शीटमधील चार वस्तूंपैकी तीन वस्तुनिष्ठपणे मोजले जाऊ शकतात: रोख धारक, उपकरणांचे मूल्य आणि कंपनीने देण्यात आलेल्या पैशांची रक्कम. शेअरधारकाच्या इक्विटीला प्रभावीपणे परिभाषित केलेली सर्व गोष्ट म्हणून परिभाषित केली जाते.

5.3 बॅलन्स शीट घटक

बॅलन्स शीटच्या मालमत्ता आणि दायित्व दोन्ही बाजूवर, सामग्री एकतर वर्तमान म्हणून वर्गीकृत केली जाते, ज्यामध्ये लिक्विड मालमत्ता आणि शॉर्ट-टर्म दायित्वे असतात जे एका वर्षात वापरले जातील किंवा भरले जातील आणि दीर्घकालीन असेल, ज्यामध्ये इतर सर्व गोष्टी समाविष्ट आहेत.

एक्साईड उद्योगांच्या बॅलन्स शीटचे उदाहरण

बॅलन्स शीटच्या मालमत्तेच्या बाजूला सुरुवात, महत्त्वाचे घटक आहेत:

वर्तमान मालमत्ता - वर्तमान मालमत्ता ही कंपनीच्या मालकीची असलेली मालमत्ता आहे जी व्यवसायाच्या सामान्य अभ्यासक्रमात वापरली जाते किंवा कर्जदार किंवा समाप्त स्टॉक किंवा रोख यासारख्या व्यवसायाच्या अभ्यासक्रमात कंपनीद्वारे निर्माण केली जाते. अंगूठाचा नियम म्हणजे बारा महिन्यांमध्ये रोख बनवलेली कोणतीही मालमत्ता ही वर्तमान मालमत्ता आहे.

5.4 वर्तमान आणि दीर्घकालीन मालमत्ता

स्नैपशॉट ओफ करन्ट एस्सेट्स ओफ एक्साईड लिमिटेड: -

वर्तमान मालमत्ता यामध्ये विभाजित केली जाऊ शकते:

1) इन्व्हेंटरीज - कंपनीकडे असलेली सर्वात महत्त्वाची वर्तमान मालमत्ता ही आहेत कारण कंपनी त्याच्या स्टॉकच्या विक्रीद्वारे तिचे नफा कमावते. स्टॉकमध्ये याचा समावेश आहे:

• कच्चा माल - कंपनीच्या उत्पादनांचे उत्पादन करण्यासाठी वापरलेली प्राथमिक खरेदी.

• उत्पादनाच्या प्रक्रियेत असलेल्या वस्तू - पुढे काम करणे परंतु अद्याप पूर्ण झालेले नाही.

• फिनिश्ड वस्तू - विक्रीसाठी तयार असलेल्या कंपनीद्वारे तयार केलेल्या फिनिश्ड प्रॉडक्ट्स.

2) गुंतवणूक- अनेक कंपन्या उत्पन्न कमविण्यासाठी किंवा रोख अधिशेष फायदेशीररित्या वापरण्यासाठी शेअर्स किंवा डिबेंचर्सच्या स्वरूपात गुंतवणूक खरेदी करतात. जेव्हा इन्व्हेस्टमेंट एका वर्षापेक्षा कमी कालावधीसाठी केली जाते, तेव्हा ते वर्तमान मालमत्तेमध्ये वर्गीकृत केले जातात. सामान्यपणे फिक्स्ड डिपॉझिटमध्ये इन्व्हेस्टमेंट, शॉर्ट टर्म डिबेंचर्स आणि लिक्विड म्युच्युअल फंड इन्व्हेस्टमेंट कॅटेगरी अंतर्गत येतात

1. कर्जदार / व्यापार प्राप्त करण्यायोग्य गोष्टी - बहुतांश कंपन्या त्यांची उत्पादने रोख स्वरुपात विकत नाहीत परंतु पत आणि खरेदीदारांवर त्यांनी खरेदी केलेल्या वस्तूंसाठी 30 दिवस किंवा 60 दिवस पैसे देण्याची अपेक्षा आहे. क्रेडिटचा कालावधी कस्टमर आणि कंपनी ते कंपनीपर्यंत भिन्न असेल आणि कस्टमर, मार्केट स्थिती आणि स्पर्धेच्या क्रेडिट पात्रतेवर अवलंबून असेल. अनेकदा ग्राहक मान्य क्रेडिट कालावधीमध्ये देय करू शकत नाहीत. हे क्रेडिट प्रशासनातील लॅक्सिटी किंवा ग्राहकांना देय करण्यास असमर्थता यामुळे असू शकते. त्यामुळे, कर्जे याप्रमाणे वर्गीकृत केले जातात:

2. सहा महिन्यांपेक्षा जास्त, आणि

3. अन्य

हे पुढे यामध्ये उपविभाजित केले जातात;

• चांगले मानले जाणारे कर्ज, आणि

• खराब आणि संशयास्पद मानलेले कर्ज

जर कर्ज वाईट असण्याची शक्यता असेल तर त्यांना त्यांच्यासाठी किंवा त्यांनी लिहिले पाहिजे. जर हे पूर्ण झाले नसेल तर मालमत्ता वाईट कर्जाच्या मर्यादेपर्यंत अतिक्रमित केली जाईल. रिकव्हरीची आशा नसल्यावरच राईट ऑफ केले जाते. अन्यथा, तरतुदी केली जाते. तरतुदी विशिष्ट असू शकतात किंवा ते सामान्य असू शकतात. जेव्हा विशिष्ट ओळखलेल्या कर्जांवर रक्कम प्रदान केली जाते, तेव्हा तरतुदीला विशिष्ट म्हणतात जेव्हा सर्व कर्जांच्या विशिष्ट टक्केवारीची तरतूद केली जाते, तेव्हा तरतुदीला सामान्य म्हणतात

1. प्रीपेड खर्च - देय असताना सर्व देयके केले जात नाहीत. इन्श्युरन्स प्रीमिया, भाडे आणि सेवा खर्च यासारख्या अनेक पेमेंट कालावधीसाठी आगाऊ केले जातात, जे 3 महिने, 6 महिने किंवा एक वर्ष असू शकतात. पुढील अकाउंटिंग कालावधीशी संबंधित अशा खर्चाचा भाग बॅलन्स शीटमध्ये प्रीपेड खर्च म्हणून दाखवला जातो.

2. कॅश आणि बँक बॅलन्स - बॅलन्स शीटमध्ये या शीर्षकाअंतर्गत लहान कॅश बॉक्स, बँक अकाउंटमधील सुरक्षित आणि बॅलन्स हाताळला जातो.

3. कर्ज आणि ॲडव्हान्सेस - हे लोन असे आहेत जे अन्य कॉर्पोरेशन्स, व्यक्ती आणि कर्मचाऱ्यांना दिले गेले आहेत आणि विशिष्ट कालावधीत परतफेडयोग्य आहेत. यामध्ये वस्तू, सामग्री आणि सेवांच्या पुरवठ्यासाठी आगाऊ भरलेली रक्कम देखील समाविष्ट आहे.

4. अन्य वर्तमान मालमत्ता - इतर वर्तमान मालमत्ता ही सर्व रक्कम आहे जी पुढील बारा महिन्यांमध्ये पुनर्प्राप्त करण्यायोग्य आहे. यामध्ये प्राप्त होणारे क्लेम, इन्व्हेस्टमेंटवर देय इंटरेस्ट आणि सारखेच समाविष्ट आहेत.

दीर्घकालीन मालमत्ता:

दीर्घकालीन मालमत्ता (याला निश्चित किंवा भांडवली मालमत्ता म्हणतात) म्हणजे व्यवसाय किमान 12 महिन्यांच्या सामान्य ऑपरेटिंग सायकलच्या पलीकडे वापरण्याची, बदलण्याची आणि/किंवा रोख रूपांतरित करण्याची अपेक्षा करू शकतो. अनेकदा ते वर्षांसाठी वापरले जातात. हे त्यांना वर्तमान मालमत्तेपासून वेगळे करते, जे कंपन्या सामान्यपणे 12 महिन्यांमध्ये खर्च करतात. कारण ते वर्तमान मालमत्तेपेक्षा कॅशमध्ये रूपांतरित करण्यास कठीण असतात, त्यांना अनेकदा नॉन-करंट ॲसेट म्हणून संदर्भित केले जाते.

5.5 नॉन-करंट ॲसेट्स

एक्साईड उद्योगांच्या वर्तमान नसलेल्या मालमत्तेचा स्नॅपशॉट

नॉन-करंट ॲसेट्स यामध्ये विभाजित केले आहेत:

1. निश्चित मालमत्ता- ही मालमत्ता आहे जी कंपनीच्या व्यवसायात वापरण्यासाठी आणि मालमत्ता निर्माण करण्यासाठी मालकीची आहे. सामान्यपणे ते यंत्रसामग्री असू शकते. ते पुनर्विक्रीसाठी नाहीत आणि जमीन, इमारती म्हणजेच कार्यालय, गोदाम आणि कारखाने, वाहने, यंत्रसामग्री, फर्निचर, उपकरणे आणि त्यासारख्या गोष्टींचा समावेश होतो. प्रत्येक कंपनीकडे काही निश्चित मालमत्ता आहेत जरी प्रकृती किंवा प्रकारची निश्चित मालमत्ता कंपनीपासून कंपनीपर्यंत बदलते. उत्पादन कंपनीची प्रमुख निश्चित मालमत्ता ही त्याची फॅक्टरी आणि यंत्रसामग्री असेल, तर शिपिंग कंपनीची ही त्याची शिपिंग असेल. निश्चित मालमत्ता बॅलन्स शीटमध्ये कमी किंमतीत जमा झालेली घसारा दर्शविली जाते. डेप्रीसिएशन हे अत्यंत उत्तम संकल्पनेवर आधारित आहे ज्यावर मालमत्ता उपयुक्त आयुष्य आहे आणि वर्षांच्या खेळानंतर ते खाली परिधान करते. त्यामुळे, ते ते नुकसान कमी करण्याचा आणि त्यानुसार मालमत्तेचे मूल्य कमी करण्याचा प्रयत्न करते जेणेकरून त्याच्या उपयोगी जीवनाच्या शेवटी, मालमत्तेचे कोणतेही मूल्य नाही.

2. दीर्घकालीन गुंतवणूक: व्यवसायाच्या कार्याशी थेट संबंधित नसलेल्या कंपनीच्या मालकीची मालमत्ता (उदा. न वापरलेल्या जमिनीचा तुकडा).

3. अमूर्त मालमत्ता: अधिकार, पेटंट, ट्रेडमार्क आणि त्यासाठी कंपनीद्वारे देय केलेले पैसे, जे मूल्य उत्पन्न करू शकतात परंतु भौतिक उपस्थिती नाहीत.

बॅलन्स शीटची दुसरी बाजू दोन भागांमध्ये विभाजित केली आहे: वर्तमान आणि दीर्घकालीन दायित्व वरच्या बाजूला, त्यानंतर शेअरधारकांच्या इक्विटीचा तपशील.

5.6 वर्तमान दायित्वे

स्नॅपशॉट ऑफ करन्ट लायबिलिटीस ओफ एक्साईड लिमिटेड: -

• करंट लायबिलिटीज - वर्तमान दायित्व म्हणजे पुढील बारा महिन्यांमध्ये देय असलेली रक्कम. यामध्ये अशा तरतुदींचा समावेश होतो ज्याच्या खर्चासाठी अद्याप रक्कम प्राप्त झाली नाही किंवा ज्याचा खर्च पूर्णपणे अंदाजित केला गेला नाही. त्यांना याप्रमाणे वर्गीकृत केले जाऊ शकते:

• लेनदार - व्यापार लेनदार हे असे आहेत ज्यांना कंपनी कच्च्या मालासाठी पैसे देते आणि त्यांच्या उत्पादनांच्या निर्मितीमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या इतर लेख. कंपन्या सामान्यपणे हे क्रेडिटवर खरेदी करतात - वस्तूची मागणी, कंपनीची स्थिती आणि बाजारपेठ पद्धतीनुसार क्रेडिट कालावधी.

• जमा झालेला खर्च - बँक ओव्हरड्राफ्टवर इंटरेस्ट, टेलिफोन खर्च, वीज आणि ओव्हरटाइम यासारखे काही खर्च त्यांच्या खर्चानंतर दिले जातात. कारण ते चढ-उतार होतात आणि या खर्चांची पूर्व-पेमेंट किंवा अचूकपणे अपेक्षा करणे शक्य नाही. तथापि, खर्च झाला आहे. याला ओळखण्यासाठी मागील ट्रेंड आणि बॅलन्स शीटच्या तारखेला झालेला आणि जमा झालेला खर्च यावर आधारित खर्च अंदाजे आहे.

• तरतुदी - तरतुदी ही अंदाजित खर्च किंवा नुकसानासाठी नफ्यातून बाजूला ठेवलेली रक्कम आहे. घसारा आणि वाईट कर्जांची तरतूद यासारख्या काही तरतुदी संबंधित मालमत्तेतूनच कपात केल्या जातात. इतर आहेत, जसे दावे देय असू शकतात, ज्यासाठी तरतुदी केली जातात. सामान्यपणे बॅलन्स शीटवर पाहिलेल्या इतर तरतुदी डिव्हिडंड आणि टॅक्सेशनसाठी असतात.

• अन्य वर्तमान दायित्व - देय असलेली इतर कोणतीही रक्कम सामान्यपणे अन्य वर्तमान दायित्वांच्या सर्व-अनुकरणीय शीर्षकाअंतर्गत एकत्रित केली जाते. यामध्ये थर्ड पार्टीला देय अनक्लेम्ड डिव्हिडंड आणि देय समाविष्ट आहेत.

5.7 नॉन-करंट लायबिलिटीज

एक्साईड उद्योगांच्या वर्तमान दायित्वांचे स्नॅपशॉट: -

• दीर्घकालीन कर्ज: कंपनीची कोणतीही दीर्घकालीन कर्ज जबाबदारी. छोट्या फर्मसाठी, हे बहुतेक बँक लोनचा समावेश असण्याची शक्यता आहे आणि मोठ्या कंपनीसाठी त्यामध्ये कंपनीद्वारेच जारी केलेले बाँड आणि इतर लोन जबाबदाऱ्या देखील समाविष्ट असू शकतात.

• विलंबित प्राप्तिकर दायित्व: अंतर्गत महसूल सेवेद्वारे (आयआरएस) आवश्यक असलेल्या गोष्टींपेक्षा ज्या पद्धतीने जीएएपी अंतर्गत महसूल आणि खर्चाची गणना केली जाते ती खूपच वेगळी आहे. परिणामस्वरूप, कंपन्या सामान्यत: त्यांच्या आयकर विवरणांपेक्षा (जेथे ते चांगले दिसते) त्यांच्या अकाउंटिंग स्टेटमेंटवर (जेथे ते चांगले दिसते) मोठे नफा दर्शवतील (जिथे त्याचा अर्थ अधिक कर बिल असेल). या दोघांमधील फरक अद्याप कर आकारला नसलेल्या महसूलाचे प्रतिनिधित्व करण्यात आले आहे, परंतु काही वेळी असेल. विलंबित कर दायित्व म्हणजे हे घडल्यावर प्रलंबित आयआरएस बिल भरावे लागतील.

बॅलन्स शीटवर अनेकदा दिसणारी आणखी एक दायित्व अल्पसंख्यांक व्याज म्हणतात. ही प्रवेश पॅरेंट कंपनीच्या बॅलन्स शीटवर दिसते ज्यामध्ये त्याच्या सहाय्यक कंपन्यांपैकी 100 टक्के नसते. जेव्हा कंपनी दुसऱ्या कंपनीचा पुरेसा मोठा भाग (सामान्यपणे 50 टक्के पेक्षा जास्त) प्राप्त करते, तेव्हा प्राप्त करणाऱ्या (पॅरेंट) कंपनीच्या बॅलन्स शीटवर अधिग्रहित कंपनीची संपूर्ण मालमत्ता आणि दायित्वे सूचीबद्ध केली जातात. त्यानंतर दायित्वांवर अकाउंटिंग समायोजन आवश्यक आहे कारण पालकांच्या मालकीचे नसलेल्या सहाय्यक कंपनीचा भाग असतो.

उदाहरणार्थ, असे गृहीत धरा की कंपनी B चे ₹100 चे बुक मूल्य आहे ज्यात मालमत्तेमध्ये ₹100 आहे आणि कोणतेही कर्ज नाही आणि कंपनी a ₹85 मध्ये कंपनी B मध्ये 85 टक्के भाग खरेदी करू शकते. कारण त्याचे नियंत्रण स्टेक आहे, कंपनी ए आता कंपनी बीच्या सर्व मालमत्ता त्याच्या बॅलन्स शीटमध्ये जोडेल. कंपनीची 85 टक्के खरेदी किंमत ही बुक मूल्याच्या 85 टक्के समान आहे जेणेकरून कोणतीही सद्भावना समायोजित करण्याची आवश्यकता नाही. तथापि, जेव्हा कंपनी B ची संपूर्ण मालमत्ता आणि दायित्वे कंपनी a च्या बॅलन्स शीटवर घेतली जातात, तेव्हा मालमत्तेमध्ये ₹15 निव्वळ वाढ होईल कारण कंपनी B च्या मालमत्तेची ₹100 जोडली जाते आणि कॅशमध्ये ₹85 कमी केली जाते. असंतुलन हे या तथ्यातून येते की कंपनी बी पैकी 100 टक्के बॅलन्स शीटमध्ये जोडले गेले आहे परंतु केवळ 85 टक्के खरेदी केले गेले आहे. कंपनी ए नंतर मागील मालकांच्या मालकीच्या कंपनीच्या 15 टक्के समायोजित करण्यासाठी अल्पसंख्यांक हितासाठी ₹15 दायित्व ओळखेल.

5.8 भागधारकाची इक्विटी

एक्साईड उद्योगांच्या वर्तमान दायित्वांचे स्नॅपशॉट: -

बॅलन्स शीटच्या शेवटच्या विभागात शेअरधारकांच्या इक्विटीची रचना समाविष्ट आहे. कंपनीची एकूण मालमत्ता आणि दायित्वे पाहता, आम्हाला यापूर्वीच माहित आहे की भागधारकांच्या इक्विटीचे एकूण मूल्य काय असणे आवश्यक आहे, फक्त विभागाच्या सुरूवातीला नमूद केलेल्या मूलभूत अकाउंटिंग संबंधाची पुनर्व्यवस्था करून:

शेयरहोल्डर्स इक्विटी = ॲसेट्स - लायबिलिटीस

सामान्यपणे, शेअरधारकांची इक्विटी दोन स्त्रोतांकडून येऊ शकते: एकतर मालकांद्वारे किंवा कंपनीने त्यांच्या व्यवसाय उपक्रमांमधून पैसे कमवले होते परंतु अद्याप त्याला मालकांना पैसे दिले नाहीत. या दोन प्रकारच्या शेअरधारकांच्या इक्विटी खालीलप्रमाणे बॅलन्स शीटवर दिसतात:

1. पेड-इन कॅपिटल: हे प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफरिंगमध्ये किंवा दुय्यम शेअर जारी करण्यात खरेदी केलेल्या सामान्य शेअर्सच्या मालकीद्वारे कंपनीच्या फायद्यांच्या आंशिक मालकीच्या बदल्यात गुंतवणूकदारांनी दिलेल्या पैशांचे प्रतिनिधित्व करते. जर कंपनीने 1 दशलक्ष शेअर्स जारी केल्यास आणि त्यांना प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफरिंग (IPO) मध्ये ₹25 प्रत्येकी विक्री केली तर कंपनीकडे ₹25 दशलक्ष सामायिक इक्विटी असेल.

2. टिकवून ठेवलेली कमाई: डिव्हिडंडद्वारे शेअरधारकांना वितरित न केलेले कंपनीद्वारे कमवलेले नफा शिलकीच्या शीटवर उर्वरित कमाई म्हणून ओळखले जातात. हा प्रवेश प्रत्यक्षात बॅलन्स शीट तयार करताना मोजला जात नाही परंतु "प्लग" मूल्य आहे ज्याचे मूल्य मालमत्ता, दायित्व आणि शेअरधारकांच्या इक्विटीच्या इतर घटकांमधील फरकाद्वारे निर्धारित केले जाते ज्याचे मूल्य वस्तुनिष्ठपणे निर्धारित केले जाऊ शकते.

कंपन्या कधीकधी ओपन मार्केटमध्ये त्यांचे शेअर्स पुन्हा खरेदी करतील. जेव्हा हे घडते, तेव्हा पुन्हा खरेदी केलेले शेअर्स बॅलन्स शीटवर शेअरधारकांच्या इक्विटीच्या स्टेटमेंटमध्ये ट्रेजरी स्टॉक म्हणून प्रतिनिधित्व केले जातात. नियुक्त केलेले मूल्य हे शेअर्सची पुनर्खरेदी किंमत आहे आणि त्यांच्याकडे नकारात्मक चिन्ह असते कारण ते भरलेल्या भांडवलासाठी प्रभावीपणे ऑफसेट असतात (ते विकले गेले आणि नंतर पुन्हा खरेदी केले गेले). हे शेअर्स आता वास्तविक दायित्वाचे प्रतिनिधित्व करत नाहीत कारण ते स्वत:च कंपनीद्वारे आयोजित केले जातात आणि गुंतवणूकदारांच्या बाहेर नाहीत.

पेड-इन कॅपिटल आणि रिटेन केलेल्या कमाईची रक्कम, कमी ट्रेजरी स्टॉक ही सामान्य शेअरधारकांची इक्विटी आहे. सामान्य स्टॉक व्यतिरिक्त, काही फर्म प्राधान्यित स्टॉकच्या शेअर्स देखील जारी करतील. हा नॉन-वोटिंग स्टॉकचा विशेष प्रकार आहे जो दिवाळखोरी आणि कंपनीच्या मालमत्तेचे लिक्विडेशन झाल्यास सामान्य शेअर्सवर प्राधान्य असतो. प्राधान्यित शेअर्समध्ये सामान्यपणे एक निश्चित डिव्हिडंड असतात जे सामान्य स्टॉकवर कोणतेही डिव्हिडंड भरण्यापूर्वी भरावे लागतील. प्राधान्यित लाभांश कर्जावरील व्याज देयकांप्रमाणेच आहेत परंतु महत्त्वाच्या गोष्टीसह, जर फर्म लाभांश देण्यास असमर्थ असेल तर त्याला दिवाळखोरीमध्ये बाध्य करत नाही - लाभांश दायित्व फक्त जमा होते आणि पुढील कालावधीत भरले जावे. प्राधान्यित स्टॉक अनेक प्रकारे, बाँडप्रमाणेच, ते इक्विटी जारी करणे म्हणून ओळखले जाते आणि त्यामुळे दीर्घकालीन कर्जाच्या भागापेक्षा शेअरधारकांच्या इक्विटी अंतर्गत दाखवते. शेअरधारकांच्या इक्विटीच्या एकूण मूल्यात पोहोचण्यासाठी प्राधान्यित स्टॉकचे बुक मूल्य सामान्य शेअरधारकांच्या इक्विटीमध्ये जोडले जाते.

5.9. कॅपिटल

फर्मच्या भांडवलामध्ये त्याच्या निकालानुसार आर्थिक संसाधनांचा समावेश होतो जो त्याद्वारे ऑफर केलेल्या वस्तू किंवा सेवांच्या उत्पादनावर लागू केला जाऊ शकतो. बॅलन्स शीटमधून मिळालेल्या भांडवलाची दोन सामान्य व्याख्या आहेत. यापैकी पहिले खेळते भांडवल आहे, जे कंपनीची अल्पकालीन लिक्विडिटी मोजते आणि वर्तमान मालमत्ता आणि वर्तमान दायित्वांदरम्यानच्या फरकास समान आहे. वर्तमान मालमत्ता अल्पकालीन दायित्वांना कव्हर करण्यासाठी पुरेशी असल्याची हमी देण्यासाठी आणि त्याच्या दायित्वांवर पेमेंट करण्यास असमर्थता असल्यामुळे कार्यामध्ये व्यत्यय टाळण्यासाठी कंपनीने पुरेशी खेळते भांडवल राखणे आवश्यक आहे. हे "वर्तमान" चे महत्त्व समजावून घेते, कारण हे दोन्ही मालमत्तेवर लागू होते (ते लिक्विड आणि सहजपणे कॅशमध्ये परिवर्तनीय असणे आवश्यक आहे) आणि दायित्व (दीर्घकालीन कर्जाच्या वर्तमान भागासह जवळच्या कालावधीमध्ये देय असलेली कोणतीही गोष्ट).

खेळते भांडवल = वर्तमान मालमत्ता - वर्तमान दायित्व

कंपनीच्या विल्हेवाटवर असलेल्या संसाधनांचे विस्तृत मापन हे एकूण भांडवल आहे, जे सर्व कर्ज घेतलेल्या निधी (अल्प आणि दीर्घकालीन) आणि मालकांद्वारे (भागधारकांच्या इक्विटी) पुरवठा केलेल्या रोख रचनेत आहे. बॅलन्स शीटच्या उजव्या बाजूच्या एकमेव वस्तू म्हणजे अल्पसंख्यांक व्याज, जी अकाउंटिंग प्रवेश आहे आणि निधीचा वास्तविक स्त्रोत दर्शवित नाही.

एकूण भांडवल = वर्तमान दायित्वे + दीर्घकालीन कर्ज + भागधारकांची इक्विटी