ડિમટીરિયલાઇઝેશન અને રિમટીરિયલાઇઝેશન: અર્થ અને પ્રક્રિયા

ડિમટીરિયલાઇઝેશનની પ્રક્રિયા

ડિમટીરિયલાઇઝેશન એ શેર અને સર્ટિફિકેટની ફિઝિકલ કૉપીને ડિજિટલ કૉપીમાં રૂપાંતરિત કરવાની પ્રક્રિયા છે. 'ડિમેટ' 'ડી-' અને 'મેટ' માંથી પ્રાપ્ત થયેલ છે'. અહીં, 'એમએટી' એ 'મટીરિયલાઇઝેશન' માટે ટૂંકું છે, જે સિક્યોરિટીઝના ભૌતિક સ્વરૂપને દર્શાવે છે. આ પ્રક્રિયા સિક્યોરિટીઝની ફિઝિકલ કૉપીને જાળવવાની અને સંભાળવાની અસુવિધાને દૂર કરે છે.

શેર ડિમટીરિયલાઇઝેશનની પ્રક્રિયામાં 4 પક્ષો શામેલ છે; શેર જારીકર્તા કંપની, ડિપોઝિટરી, માલિક અથવા લાભાર્થી અને ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપેન્ટ (ડીપી) અથવા બ્રોકરેજ ફર્મ. દરેક સહભાગી કઈ ભૂમિકા ભજવે છે તે અહીં આપેલ છે:

• જારીકર્તા કંપની: ડિમટીરિયલાઇઝ્ડ શેર જારી કરવાની યોજના ધરાવતી કંપનીઓએ આ ફોર્મેટને સમાવવા અને ડિપોઝિટરી સાથે રજિસ્ટર કરવા માટે તેમના એસોસિએશનના આર્ટિકલમાં સુધારો કરવો આવશ્યક છે.
• ડિપોઝિટરી: ભારતમાં બે ડિપોઝિટરી, NSDL અને CDSL છે, જે દરેક સુરક્ષા માટે અનન્ય 12-અંકનો ઇન્ટરનેશનલ સિક્યોરિટીઝ આઇડેન્ટિફિકેશન નંબર (ISIN) નિયુક્ત કરે છે. રજિસ્ટ્રાર અને ટ્રાન્સફર એજન્ટ કંપનીઓ અને ડિપોઝિટરી વચ્ચેના ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓની સુવિધા આપે છે.
• રોકાણકાર: રોકાણકારોએ ETF, સ્ટૉક્સ વગેરે જેવી ટ્રેડ સિક્યોરિટીઝ માટે ડિપોઝિટરી સહભાગીઓ (DPs) અથવા બ્રોકરેજ કંપનીઓ દ્વારા 'ડિમેટ એકાઉન્ટ' ખોલવું આવશ્યક છે. રોકાણકારો દ્વારા સીધા એકાઉન્ટ રજિસ્ટ્રેશનની પરવાનગી નથી.
• ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપેન્ટ્સ (DPs): DP ડિપોઝિટરીના રજિસ્ટર્ડ એજન્ટ તરીકે કાર્ય કરે છે, તેમના ડૉક્યૂમેન્ટની ચકાસણી કર્યા પછી ગ્રાહકો માટે ડિમેટ એકાઉન્ટ રજિસ્ટ્રેશનનું સંચાલન કરે છે.

ડિમટીરિયલાઇઝેશનના પગલાં

ડિમટીરિયલાઇઝેશન દ્વારા ભૌતિક શેરોને ઇલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપમાં રૂપાંતરિત કરવા માટે, તમારે ડીમટીરિયલાઇઝેશન વિનંતી ફોર્મ (DRF) ની જરૂર છે. નીચેના પગલાંઓ તમને ડિમટીરિયલાઇઝેશનની પ્રક્રિયા વિશે જણાવે છે:

પગલું 1: ડિપોઝિટરી ભાગીદારની મદદથી, ડિમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ ખોલો. 

પગલું 2: સંપૂર્ણ કરેલ ડિમટેરિયલાઇઝેશન વિનંતી ફોર્મ (DRF) સાથે તમારા ફિઝિકલ શેર સર્ટિફિકેટ સબમિટ કરો. સબમિટ કરતા પહેલાં તમામ જરૂરી વિગતો સચોટ રીતે ભરવામાં આવી છે તે ડબલ-ચેક કરો. 

પગલું 3: DP ફોર્મને ફૉર્વર્ડ કરીને અને સંબંધિત ડિપોઝિટરી, ટ્રાન્સફર એજન્ટ અને રજિસ્ટ્રારને વેરિફિકેશન માટે શેર સર્ટિફિકેટ આપીને તમારી વિનંતી પર પ્રક્રિયા કરે છે.

પગલું 4: એકવાર વિનંતી પર પ્રક્રિયા થયા પછી, ફિઝિકલ શેર સર્ટિફિકેટ નષ્ટ થઈ જાય છે, અને સંબંધિત શેર ડિપોઝિટરીમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે.

પગલું 5: ડિપૉઝિટરી ડીપીને સૂચિત કરે છે કે ડિમટીરિયલાઇઝેશન પ્રક્રિયા પૂર્ણ થઈ ગઈ છે.

પગલું 6: આખરે, રૂપાંતરિત કરેલા શેર તમારા ડિમેટ એકાઉન્ટમાં ઇલેક્ટ્રોનિક ફોર્મમાં જમા કરવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયામાં સામાન્ય રીતે 15-30 દિવસ લાગે છે. 
 

રીમટીરિયલાઇઝેશનના પગલાં

શેર ડિમટીરિયલાઇઝેશનની પ્રક્રિયાની જેમ, ઇન્વેસ્ટર્સને તેમના સંબંધિત ડીપી સાથે રિમેટ રિક્વેસ્ટ ફોર્મ (આરઆરએફ) ભરવાની જરૂર છે. રિમટીરિયલાઇઝેશનની પ્રક્રિયા દરમિયાન, રોકાણકારો તેમના શેરોને ટ્રેડ કરી શકતા નથી. રિમટીરિયલાઇઝેશનની પ્રક્રિયા નીચેના રીતે કરવામાં આવી છે:

પગલું 1 - તમારા સંબંધિત DP નો સંપર્ક કરો જેથી તેઓ તમને રિમેટ રિક્વેસ્ટ ફોર્મ (RRF) પ્રદાન કરી શકે

પગલું 2 - તમે આરઆરએફ ભર્યા પછી, ડીપી તેને ડિપોઝિટરી અને શેર જારીકર્તાને સબમિટ કરે છે, જે તમારા એકાઉન્ટને અસ્થાયી રૂપે બ્લૉક કરે છે.

પગલું 4 - એકવાર વિનંતી પર પ્રક્રિયા થઈ જાય પછી, શેર જારીકર્તા ફિઝિકલ સર્ટિફિકેટ પ્રિન્ટ કરે છે અને ડિપોઝિટરી સાથે કન્ફર્મ કર્યા પછી તેમને તમને મોકલે છે.

પગલું 5 - આખરે, બ્લૉક કરેલ બૅલેન્સ તમારા એકાઉન્ટમાં ડેબિટ કરવામાં આવે છે. 
 

ડિમટીરિયલાઇઝેશન અને રીમટીરિયલાઇઝેશન વચ્ચેનો તફાવત

નીચે આપેલ બાબતો તમને ડિમટીરિયલાઇઝેશન અને રિમટેરિયલાઇઝેશન વચ્ચેના તફાવતનું સ્પષ્ટ ચિત્ર આપે છે:

ડિમટીરિયલાઇઝેશન અને રીમટેરિયલાઇઝેશન પહેલાં નોંધ કરવાની બાબતો

• નવા નિયમો અને નિયમો મુજબ, નોંધાયેલ ડિમટીરિયલાઇઝેશન એકાઉન્ટ દ્વારા તમામ ટ્રાન્ઝૅક્શન કરવું ફરજિયાત છે.
• રજિસ્ટર્ડ ડિમટીરિયલાઇઝેશન એકાઉન્ટ દ્વારા કરવામાં આવેલા ટ્રાન્ઝૅક્શન ઝડપી છે.
• શેરોનું રિમટીરિયલાઇઝેશન એકાઉન્ટના અધિકારને શેર જારી કરતી કંપનીને બદલે છે.
• રિમટીરિયલાઇઝ્ડ શેર માટે જાળવણી ખર્ચની જરૂર નથી. જો કે, ડિમટીરિયલાઇઝ્ડ શેરની તુલનામાં સુરક્ષા જોખમો વધુ હોય છે.
   

તારણ

ડીમટીરિયલાઇઝેશન અને રિમટીરિયલાઇઝેશન આધુનિક સ્ટૉક માર્કેટમાં બે મુખ્ય પ્રક્રિયાઓ છે જે શેરને વધુ કાર્યક્ષમ રીતે મેનેજ કરવામાં મદદ કરે છે. જ્યારે ડિમટીરિયલાઇઝેશન ફિઝિકલ શેરને ઇલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપમાં રૂપાંતરિત કરે છે, ત્યારે રિમટીરિયલાઇઝેશન રિવર્સ કરે છે. રીમટીરિયલાઇઝેશન રોકાણકારોને મૂર્ત પ્રમાણપત્રો રાખવામાં સક્ષમ બનાવે છે, જ્યારે ડિમટીરિયલાઇઝેશન વેપાર, ટ્રાન્સફર અને સ્ટોરેજને સુવ્યવસ્થિત કરે છે. સિક્યોરિટીઝને અસરકારક રીતે મેનેજ કરવા માટે, તમારે આ પ્રક્રિયાઓ અને તેઓ એકબીજાથી કેવી રીતે અલગ છે તે વિશે જાણ હોવી જોઈએ.